Khi những ảo ảnh căn bản tan biến…
Phan Xuân Loan | Tuổi Trẻ Cuối Tuần, 10/03/2024 09:22 (GMT+7)
Phan Xuân Loan | Tuổi Trẻ Cuối Tuần, 10/03/2024 09:22 (GMT+7)
Rằm tháng giêng đã trôi qua với những bông tuyết mai cuối cùng đã úa tàn, một trong những loài hoa được quảng bá thành "trend" trên Internet Xuân Giáp Thìn này.
Tôi nghe một cô gái vừa trả tiền cho bó tuyết mai lác đác nụ nhỏ li ti, vừa rụt rè hỏi chị bán hàng: "Cô ơi, vậy là về con cắt vát cành, ngâm nước nóng xong mới chưng hả cô?". Chị bán hàng hỏi trổng: "Ai chỉ vậy?". "Dạ con đọc được trên mạng".
Chị bán hàng phang thẳng: "Thôi thôi làm ơn đừng nghe mạng. Cứ về cắt gốc xong đổ nước lạnh bình thường chưng cho tui. Thời buổi gì mà tụi trẻ tin mạng sái cổ"…
Đó là một trường hợp xung đột điển hình giữa mới và cũ, giữa truyền thông quảng cáo và thường thức dân gian. Nhà báo Andrey Maksimov trong một cuốn sách phát hành năm 2016 tính được rằng bình quân con người nhận được 3.000 thông tin quảng cáo mỗi ngày.
3.000 lần trong ngày (mà đó là con số của năm 2016) mỗi người chúng ta được "nhồi" phải mua gì, xài gì qua các phương tiện quảng cáo hết sức tinh vi. Tôi đồ rằng động cơ thúc đẩy cô gái kia mua tuyết mai không xuất phát từ một quảng cáo thị trường thô thiển nào đó, mà từ một "hướng dẫn sử dụng" hết sức vi tế về loài hoa rộ lên dịp Tết.
Thì chúng ta đang sống trong xã hội tiêu dùng đấy thôi, và cùng với sự phát triển của Internet, những con tin của chủ nghĩa tiêu thụ ngày càng tăng. Khi các chuyên gia thị trường, quảng cáo và truyền thông cùng bắt tay thì những người tiêu dùng non trẻ khó lòng nhận chân rằng "một chiếc đồng hồ cho ta biết thời gian, nhưng một chiếc Rolex 20 nghìn đô la cho mọi người biết rằng bạn đã gặt hái rất nhiều thành quả" - Christopher Ryan chỉ ra trong cuốn sách Chết bởi văn minh - Cái giá của sự tiến bộ. Vị tiến sĩ tâm lý học này chứng minh rằng loài người đang là "sản phẩm phụ của nền văn minh", và những dữ kiện được rao giảng là văn minh thật ra chỉ là "nội dung quảng cáo nhằm rao bán hiện tại".
Trong ngồn ngộn thông tin mạng, những clip "hot" miễn phí của các Facebooker, TikToker... đâu là kiến thức chân thực và đâu là mua bán trá hình, ta tự hỏi.
Cuốn sách buồn nhất năm
Tôi gọi cuốn sách của Christopher Ryan như thế, vì trong một năm ngổn ngang chiến tranh và tang thương, cuốn sách đã giúp tôi hiểu ra bao dự cảm về một thế giới chẳng lành : Nền văn minh đã khiến con người tàn bạo.
Cuộc chiến Nga - Ukraine vẫn trong giai đoạn tiêu hao nhân lực, hạ tầng và kinh tế của nhau thì chiến sự Hamas - Israel lại nổ ra mà số nhân mạng chết đến cuối tháng 1-2024 đã lên hơn 26.000. Nhớ những ngày đầu chiến sự hồi tháng 10-2023, khi con số nạn nhân lên hàng trăm, rồi hàng nghìn, nhiều nhà báo, chuyên gia đã hô hoán; còn nay, hơn 26.000 người chết dường như chẳng đem lại thêm cảm xúc nào.
Loài người tự xưng văn minh sao lại hủy diệt nhau đến nhường kia? Liệu chúng ta có man di hơn tổ tiên của mình? Trong Bách khoa toàn thư Cambridge về người săn bắt hái lượm, ta được biết rằng người hái lượm du cư "đã sống thành từng nhóm nhỏ, không chính quyền tập trung, không quân đội thường trực và không có các bộ máy quan liêu…".
"Bằng chứng chỉ ra họ đã sống tốt đẹp đến kinh ngạc, phần lớn tự giải quyết những vấn đề của mình mà không cần viện tới các nhân vật thẩm quyền và không có khuynh hướng đặc thù bạo lực".
Thế nhưng theo thời gian, "qua thông tin sai lạc của các thế hệ học giả chuyên gieo rắc những điều vô nghĩa", không ít các chính khách thông minh "mô tả chiến tranh tuy sai trái, nhưng là một thực tế và lâu đời như chính lịch sử loài người", trong khi nền văn minh không làm giảm sự tàn phá của bạo lực nơi con người, ngược lại, văn minh là nguồn gốc của tình trạng bạo lực có tổ chức nhất của con người", Christopher Ryan cay đắng chỉ ra.
Tôi nghe một cô gái vừa trả tiền cho bó tuyết mai lác đác nụ nhỏ li ti, vừa rụt rè hỏi chị bán hàng: "Cô ơi, vậy là về con cắt vát cành, ngâm nước nóng xong mới chưng hả cô?". Chị bán hàng hỏi trổng: "Ai chỉ vậy?". "Dạ con đọc được trên mạng".
Chị bán hàng phang thẳng: "Thôi thôi làm ơn đừng nghe mạng. Cứ về cắt gốc xong đổ nước lạnh bình thường chưng cho tui. Thời buổi gì mà tụi trẻ tin mạng sái cổ"…
Đó là một trường hợp xung đột điển hình giữa mới và cũ, giữa truyền thông quảng cáo và thường thức dân gian. Nhà báo Andrey Maksimov trong một cuốn sách phát hành năm 2016 tính được rằng bình quân con người nhận được 3.000 thông tin quảng cáo mỗi ngày.
3.000 lần trong ngày (mà đó là con số của năm 2016) mỗi người chúng ta được "nhồi" phải mua gì, xài gì qua các phương tiện quảng cáo hết sức tinh vi. Tôi đồ rằng động cơ thúc đẩy cô gái kia mua tuyết mai không xuất phát từ một quảng cáo thị trường thô thiển nào đó, mà từ một "hướng dẫn sử dụng" hết sức vi tế về loài hoa rộ lên dịp Tết.
Thì chúng ta đang sống trong xã hội tiêu dùng đấy thôi, và cùng với sự phát triển của Internet, những con tin của chủ nghĩa tiêu thụ ngày càng tăng. Khi các chuyên gia thị trường, quảng cáo và truyền thông cùng bắt tay thì những người tiêu dùng non trẻ khó lòng nhận chân rằng "một chiếc đồng hồ cho ta biết thời gian, nhưng một chiếc Rolex 20 nghìn đô la cho mọi người biết rằng bạn đã gặt hái rất nhiều thành quả" - Christopher Ryan chỉ ra trong cuốn sách Chết bởi văn minh - Cái giá của sự tiến bộ. Vị tiến sĩ tâm lý học này chứng minh rằng loài người đang là "sản phẩm phụ của nền văn minh", và những dữ kiện được rao giảng là văn minh thật ra chỉ là "nội dung quảng cáo nhằm rao bán hiện tại".
Trong ngồn ngộn thông tin mạng, những clip "hot" miễn phí của các Facebooker, TikToker... đâu là kiến thức chân thực và đâu là mua bán trá hình, ta tự hỏi.
Cuốn sách buồn nhất năm
Tôi gọi cuốn sách của Christopher Ryan như thế, vì trong một năm ngổn ngang chiến tranh và tang thương, cuốn sách đã giúp tôi hiểu ra bao dự cảm về một thế giới chẳng lành : Nền văn minh đã khiến con người tàn bạo.
Cuộc chiến Nga - Ukraine vẫn trong giai đoạn tiêu hao nhân lực, hạ tầng và kinh tế của nhau thì chiến sự Hamas - Israel lại nổ ra mà số nhân mạng chết đến cuối tháng 1-2024 đã lên hơn 26.000. Nhớ những ngày đầu chiến sự hồi tháng 10-2023, khi con số nạn nhân lên hàng trăm, rồi hàng nghìn, nhiều nhà báo, chuyên gia đã hô hoán; còn nay, hơn 26.000 người chết dường như chẳng đem lại thêm cảm xúc nào.
Loài người tự xưng văn minh sao lại hủy diệt nhau đến nhường kia? Liệu chúng ta có man di hơn tổ tiên của mình? Trong Bách khoa toàn thư Cambridge về người săn bắt hái lượm, ta được biết rằng người hái lượm du cư "đã sống thành từng nhóm nhỏ, không chính quyền tập trung, không quân đội thường trực và không có các bộ máy quan liêu…".
"Bằng chứng chỉ ra họ đã sống tốt đẹp đến kinh ngạc, phần lớn tự giải quyết những vấn đề của mình mà không cần viện tới các nhân vật thẩm quyền và không có khuynh hướng đặc thù bạo lực".
Thế nhưng theo thời gian, "qua thông tin sai lạc của các thế hệ học giả chuyên gieo rắc những điều vô nghĩa", không ít các chính khách thông minh "mô tả chiến tranh tuy sai trái, nhưng là một thực tế và lâu đời như chính lịch sử loài người", trong khi nền văn minh không làm giảm sự tàn phá của bạo lực nơi con người, ngược lại, văn minh là nguồn gốc của tình trạng bạo lực có tổ chức nhất của con người", Christopher Ryan cay đắng chỉ ra.
2024 sẽ "điên rồ" hơn?
Vậy nên không có gì ngạc nhiên khi tỉ phú người Mỹ Elon Musk dự báo trên mạng xã hội X rằng 2024 sẽ còn "điên rồ hơn", trả lời câu hỏi của người dùng về những gì sẽ xảy ra vào năm 2024 sau "4 năm điên rồ", liệu thế giới có trở lại cuộc sống bình thường.
Nếu dự báo của Elon Musk phần nào dựa vào sự bất định của 2024, với các cuộc bầu cử lịch sử sẽ diễn ra ở 70 quốc gia cùng hơn 3,7 tỉ cử tri sẽ đi bỏ phiếu, thì dự báo của Giám đốc Quỹ hòa bình xuyên quốc gia Jan Oberg đã bớt mông lung hơn, dù không kém bi quan.
Trong tiên kiến thế giới 2024 gồm 37 điểm của mình, nhà nghiên cứu hòa bình người Đan Mạch lo âu: "Nền dân chủ phương Tây như chúng ta đã biết trong nhiều thập kỷ - với các phương tiện truyền thông tương đối tự do, các cuộc thảo luận mở sôi nổi, đánh giá cao sự đa dạng của quan điểm và việc ra quyết định dân chủ thực sự dựa trên tranh luận có hiểu biết và đặc biệt tính đến các nhóm thiểu số - sẽ phai tàn nhanh chóng hơn".
Trong khi đó, "các vấn đề cấp bách của thế giới - nghèo đói, cơ sở hạ tầng, khí hậu và môi trường sẽ nhận được rất ít sự quan tâm và nguồn lực so với nhu cầu ngày càng tăng của chủ nghĩa quân phiệt đối với nền kinh tế dân sự đang bị thu hẹp".
Đặc biệt, theo Jan Oberg, năm 2024 sẽ "xác nhận là vô nghĩa ra sao việc tìm hiểu thế giới qua các phương tiện truyền thông chính thống phương Tây, kể cả các dịch vụ công được nhà nước tài trợ". Vì thế, ông đề nghị "tất cả chúng ta nên dùng Internet và rất nhiều nguồn, với các góc độ, lựa chọn, bối cảnh và câu chuyện đa dạng, sau đó mới định hình quan điểm của riêng mình".
Vậy là, kể cả khi có những người khổng lồ công nghệ, loài người vẫn phải hết sức cảnh giác nếu chọn "đứng trên vai" những người khổng lồ đó.
Từ góc độ công dân nhỏ bé của mình, tôi không biết thường thức dân gian phũ phàng của chị bán hoa có giội tan những ảo tưởng của cô gái mua tuyết mai không.
Và có lẽ, sau cơn hừng hào của thời đại Internet, đã đến lúc phải tìm cho mình một nghệ thuật sống không bị thao túng bởi thứ văn minh được rao giảng?
Vậy nên không có gì ngạc nhiên khi tỉ phú người Mỹ Elon Musk dự báo trên mạng xã hội X rằng 2024 sẽ còn "điên rồ hơn", trả lời câu hỏi của người dùng về những gì sẽ xảy ra vào năm 2024 sau "4 năm điên rồ", liệu thế giới có trở lại cuộc sống bình thường.
Nếu dự báo của Elon Musk phần nào dựa vào sự bất định của 2024, với các cuộc bầu cử lịch sử sẽ diễn ra ở 70 quốc gia cùng hơn 3,7 tỉ cử tri sẽ đi bỏ phiếu, thì dự báo của Giám đốc Quỹ hòa bình xuyên quốc gia Jan Oberg đã bớt mông lung hơn, dù không kém bi quan.
Trong tiên kiến thế giới 2024 gồm 37 điểm của mình, nhà nghiên cứu hòa bình người Đan Mạch lo âu: "Nền dân chủ phương Tây như chúng ta đã biết trong nhiều thập kỷ - với các phương tiện truyền thông tương đối tự do, các cuộc thảo luận mở sôi nổi, đánh giá cao sự đa dạng của quan điểm và việc ra quyết định dân chủ thực sự dựa trên tranh luận có hiểu biết và đặc biệt tính đến các nhóm thiểu số - sẽ phai tàn nhanh chóng hơn".
Trong khi đó, "các vấn đề cấp bách của thế giới - nghèo đói, cơ sở hạ tầng, khí hậu và môi trường sẽ nhận được rất ít sự quan tâm và nguồn lực so với nhu cầu ngày càng tăng của chủ nghĩa quân phiệt đối với nền kinh tế dân sự đang bị thu hẹp".
Đặc biệt, theo Jan Oberg, năm 2024 sẽ "xác nhận là vô nghĩa ra sao việc tìm hiểu thế giới qua các phương tiện truyền thông chính thống phương Tây, kể cả các dịch vụ công được nhà nước tài trợ". Vì thế, ông đề nghị "tất cả chúng ta nên dùng Internet và rất nhiều nguồn, với các góc độ, lựa chọn, bối cảnh và câu chuyện đa dạng, sau đó mới định hình quan điểm của riêng mình".
Vậy là, kể cả khi có những người khổng lồ công nghệ, loài người vẫn phải hết sức cảnh giác nếu chọn "đứng trên vai" những người khổng lồ đó.
Từ góc độ công dân nhỏ bé của mình, tôi không biết thường thức dân gian phũ phàng của chị bán hoa có giội tan những ảo tưởng của cô gái mua tuyết mai không.
Và có lẽ, sau cơn hừng hào của thời đại Internet, đã đến lúc phải tìm cho mình một nghệ thuật sống không bị thao túng bởi thứ văn minh được rao giảng?
Nhớ lời Athur Miller: "Một thời đại được coi là kết thúc khi những ảo ảnh cơ bản của nó đã tan biến". Liệu 2024 sẽ là một năm như thế? Ít ra, đâu đó đã có những ảo tưởng vỡ tan. Một trong những ví dụ mới nhất có thể kể: cuộc nổi dậy của nông dân EU chống lại chính sách "chuyển đổi xanh" của Brussels, một phần của quá trình chuyển đổi năng lượng tổng thể mà châu Âu đang cố gắng đạt được. Advance - tờ báo Croatia - ngày 24-2-2024 nhận định: Một mặt, kế hoạch này được ca ngợi bởi góp phần ngăn chặn những hậu quả tàn khốc có thể xảy ra của hiện tượng nóng lên toàn cầu. Mặt khác, có những lập luận phản bác rằng "chuyển đổi xanh" được phát minh và thực hiện vội vàng chỉ nhằm làm suy yếu ảnh hưởng của Nga (và không chỉ nước này mà còn cả các cường quốc dầu mỏ ở Trung Đông như Saudi Arabia, Iran…). Đặc biệt, "chuyển đổi xanh" đi kèm với một kế hoạch tham vọng nhằm giảm phát thải khí nhà kính, trong đó các trang trại sản xuất nông nghiệp lớn (và do đó thải ra một lượng lớn carbon dioxide) bị ảnh hưởng nặng nề. Đó là lý do cuộc "cách mạng máy kéo" nổ ra vài tháng qua, khi các đoàn xe đầu kéo của nông dân chặn các đường cao tốc lớn ở các thủ đô. Advance tổng kết: "Tuần qua, thêm hàng trăm nông dân Czech và Hy Lạp xuống đường ở Praha và Athens để ủng hộ các cuộc biểu tình đã lan rộng ra tất cả trừ bốn quốc gia châu Âu: Áo, Đan Mạch, Phần Lan và Thụy Điển. Ở một số thành phố, những nông dân nổi giận đã rải phân ra đường và ném trứng vào các tòa nhà… dùng máy kéo phong tỏa các bến cảng và đường sá". Tác giả bài báo Antun Rosa lo âu: "Cuộc chuyển đổi năng lượng và nông nghiệp của châu Âu có thể khiến lục địa này rơi vào tối tăm và đói kém". Bạn có thể không tin vào biện giải của tờ báo Croatia, nhưng nó đã phơi bày một bức tranh của thế giới chúng ta. Hãy lắng nghe câu chuyện từ các phía, nhưng hãy kể câu chuyện của riêng mình. |
Cái chết con nai trong vườn địa đàng Belovezh
Phan Xuân Loan | Tuổi Trẻ Cuối Tuần, 01/05/2024 10:59 (GMT+7)
Phan Xuân Loan | Tuổi Trẻ Cuối Tuần, 01/05/2024 10:59 (GMT+7)
Trong cuốn Thế giới khi loài người biến mất (The World Without Us), nhà báo Mỹ Alan Weisman viết ai đó lớn lên ở khu vực ôn đới vắt ngang Bắc Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, một phần Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Đông và Tây Âu… ắt sẽ có một phần nào đó trong sâu thẳm con người họ nhớ ra "Bialowieza Puszcza" - rừng nguyên sinh Belovezh.
Alan Weisman nói không ngoa. Vùng rừng nguyên sinh Belovezh rộng lớn - được hai quốc gia láng giềng Belarus và Ba Lan chia sẻ - không chỉ là một di sản môi trường, địa chất, thiên nhiên được bảo tồn mà còn tạo ra những di sản tinh thần.
Nhạc phẩm "Belovezhkaya Pushcha" do cặp đôi tài hoa trong âm nhạc Nga - Xô viết, nghệ sĩ N. Dobronravov viết lời thơ, và vợ, nữ nghệ sĩ nhân dân A. Pakhmutova phổ nhạc những năm 1974-1975, vẫn lưu truyền trong văn hóa đại chúng.
Bài hát biểu tượng của Belarus này vẫn được hát trong những chương trình đương đại. Bài hát này còn mang tới giúp nam ca sĩ gốc Tajikistan Fakhriddin Khakimov cùng ban nhạc Pesnyari vào chung kết cuộc thi X-factor của Belarus năm 2021, và thắng cuộc thi The Voice trên kênh 1 truyền hình Nga tháng 2-2024.
Cuốn sách đoạt giải Jerzy Giedroyc (tên cuộc thi văn học độc lập lớn nhất Belarus) năm 2022 chính là Chuyện của những người từ Belavezhckaya Pushcha của nhà văn Anna Kondratiuk.
Một "địa đàng còn sót lại"
Nếu mỗi con người mơ mộng trong chúng ta có một khu rừng của mình, thì chắc hẳn Belavezh là minh họa tuyệt vời cho vùng nguyên sinh đó.
Hãy nghe Alan Weisman mô tả khu rừng tồn tại với ít sự can thiệp nhất của con người trong chương "Làn hương địa đàng còn sót lại": "Ở đây, những cây sồi, được bọc trong lớp rêu năm trăm tuổi, mọc tốt đến mức chim gõ kiến đốm vĩ đại có thể cất trữ quả vân sam trong những rãnh sâu tới năm phân trên vỏ cây. Bầu không khí đặc quánh và mát mẻ, được ấp ủ trong sự tĩnh mịch, thỉnh thoảng lại bị ngắt quãng bởi tiếng kêu bi ai của một chú chim bổ hạt, tiếng hót thâm trầm của một chú cú lùn, hoặc tiếng tru rền rĩ của một chú chó sói, để rồi, lại chìm trong lặng im".
Alan Weisman nói không ngoa. Vùng rừng nguyên sinh Belovezh rộng lớn - được hai quốc gia láng giềng Belarus và Ba Lan chia sẻ - không chỉ là một di sản môi trường, địa chất, thiên nhiên được bảo tồn mà còn tạo ra những di sản tinh thần.
Nhạc phẩm "Belovezhkaya Pushcha" do cặp đôi tài hoa trong âm nhạc Nga - Xô viết, nghệ sĩ N. Dobronravov viết lời thơ, và vợ, nữ nghệ sĩ nhân dân A. Pakhmutova phổ nhạc những năm 1974-1975, vẫn lưu truyền trong văn hóa đại chúng.
Bài hát biểu tượng của Belarus này vẫn được hát trong những chương trình đương đại. Bài hát này còn mang tới giúp nam ca sĩ gốc Tajikistan Fakhriddin Khakimov cùng ban nhạc Pesnyari vào chung kết cuộc thi X-factor của Belarus năm 2021, và thắng cuộc thi The Voice trên kênh 1 truyền hình Nga tháng 2-2024.
Cuốn sách đoạt giải Jerzy Giedroyc (tên cuộc thi văn học độc lập lớn nhất Belarus) năm 2022 chính là Chuyện của những người từ Belavezhckaya Pushcha của nhà văn Anna Kondratiuk.
Một "địa đàng còn sót lại"
Nếu mỗi con người mơ mộng trong chúng ta có một khu rừng của mình, thì chắc hẳn Belavezh là minh họa tuyệt vời cho vùng nguyên sinh đó.
Hãy nghe Alan Weisman mô tả khu rừng tồn tại với ít sự can thiệp nhất của con người trong chương "Làn hương địa đàng còn sót lại": "Ở đây, những cây sồi, được bọc trong lớp rêu năm trăm tuổi, mọc tốt đến mức chim gõ kiến đốm vĩ đại có thể cất trữ quả vân sam trong những rãnh sâu tới năm phân trên vỏ cây. Bầu không khí đặc quánh và mát mẻ, được ấp ủ trong sự tĩnh mịch, thỉnh thoảng lại bị ngắt quãng bởi tiếng kêu bi ai của một chú chim bổ hạt, tiếng hót thâm trầm của một chú cú lùn, hoặc tiếng tru rền rĩ của một chú chó sói, để rồi, lại chìm trong lặng im".
Hoa diên vĩ Sibir. Ảnh: NPBP
Đến nay, rừng nguyên sinh được bảo tồn Belovezh tiếp tục khoản đãi nhân loại bằng những bất ngờ mới. Hãng tin Belarus Belta.by ngày 21-9-2023 thông báo, một loài thực vật thủy sinh có hoa nhỏ nhất thế giới đã được tìm thấy ở Công viên quốc gia Belaveshskaya Pushcha của Belarus: đó là loại hoa bèo tấm wolfia: "Nhìn bề ngoài, nó trông giống như những quả bóng nhỏ màu xanh mọng nước, hơi thon dài, có kích thước dưới 1mm, nổi trên mặt nước. Dù rễ, thân và lá của nó không được xác định rõ ràng", bài báo viết.
Cũng hãng tin Belta ngày 22-6-2023 dẫn nguồn Công viên quốc gia Belarus cho biết các nhà khoa học vừa phát hiện một địa điểm phát triển mới của cây diên vĩ Siberia tại công viên quốc gia này. Loài diên vĩ Siberia này đã được đưa vào Sách đỏ của Belarus từ 1982.
Tin viết: "Một địa điểm phát triển mới của loài diên vĩ Siberia đã được phát hiện ở phía bắc Pushcha, trên lãnh thổ của khu rừng Brovsky. Quần thể của loài này có diện tích khá lớn, tới 500km2, và số lượng cá thể vượt quá 200 mẫu vật".
Thế giới động vật của rừng nguyên sinh Belavezh nay vẫn còn những loài thú mà ở nhiều nơi trên thế giới đã được liệt vào Sách đỏ.
Theo mô tả trên trang web của Công viên quốc gia Belavezh của Belarus, khu giới thiệu động vật hoang dã của rừng nằm cách Bảo tàng thiên nhiên của công viên không xa. "Trong một vườn thú rừng nhỏ trên một diện tích khoảng 20ha, du khách đến thăm vườn quốc gia có thể chiêm ngưỡng những chú bò rừng hùng vĩ, những chú hươu và nai duyên dáng, ngắm nhìn những con linh miêu, chó sói, gấu, cáo và một số loài chim săn mồi, trong đó có loài cú lớn nhất: cú đại bàng. Ngoài các loài bản địa, tại đây còn chứa một số loài động vật được đưa vào Belarus vào các thời điểm khác nhau: hươu sao, chó gấu trúc…".
Dấu ấn con người
Có những chi tiết trong sách của Alan Weisman khiến người ta quan tâm khi đọc lịch sử hình thành rừng Belovezh thành vùng nguyên sinh được bảo tồn.
Theo Weisman: "Trong thế kỷ thứ 14, một vị công tước người Latvia tên Wladyslaw Jagielo đã thành công trong việc hình thành một liên minh giữa lãnh địa công tước to lớn của ông với Vương quốc Ba Lan. Sau đó, ông tuyên bố khu rừng là khu vực săn bắn độc quyền của hoàng gia…Khi liên minh Ba Lan - Latvia bị Nga thâu tóm, Belovezh trở thành lãnh địa riêng của Sa hoàng. Mặc dù quân xâm lược Đức mặc sức khai thác gỗ và săn thú trong Thế chiến thứ nhất, phần rừng nguyên thủy ở giữa vẫn được giữ nguyên vẹn và đến năm 1921, nó trở thành Công viên quốc gia Ba Lan. Dưới thời Xô viết, tình trạng cướp bóc gỗ lại tiếp tục trong một thời gian ngắn nhưng khi Đức quốc xã xâm chiếm, một người theo trường phái sùng bái tự nhiên là Hermann Goring đã ra sắc lệnh tuyên bố vùng này là vùng cấm lui tới, trừ khi có sự chuẩn y của ông".
Sử liệu từ phía Nga cho biết thêm người Đức này là Herman Goering, nhân vật có ảnh hưởng thứ hai sau Hitler trong đế quốc xã và việc ông ta tới Belovezh săn bắn được thực hiện theo lời mời của đại sứ Ba Lan khi ấy.
Mục đích của Goering khi tới Belovezh không chỉ để thỏa mãn đam mê săn bắn. Đó còn là những cuộc mật đàm kêu gọi Ba Lan tham gia liên minh với Đức chống Liên Xô.
Theo đó, "chuyến thăm đầu tiên của Hermann Goering tới Ba Lan diễn ra tháng 2-1935. Ông ta đã được đón tiếp ở cấp độ cao nhất và một cuộc săn sói và linh miêu đã được sắp xếp cho cá nhân ông.
Các tướng lĩnh quân đội Ba Lan và một số đại sứ nước ngoài cũng tham gia cuộc săn bắn. Tất cả những người tham gia cuộc săn bắn không phải ngẫu nhiên có mặt, vì Đức hy vọng có thể lôi kéo quân đội Ba Lan tham gia cuộc chiến chống Liên Xô".
Tuy nhiên, những "chuyến thăm săn bắn" ấy vẫn không thuyết phục được Ba Lan. Cuối cùng, Goering từ chối cuộc đi săn tiếp theo ở Belovezhskaya Pushcha.
Báo Nga viết: "Một thời gian sau, sau khi Đức tấn công Ba Lan, Goering nói "Cảm ơn" vì những đợt săn bắn ấm áp và gửi máy bay đến thành phố Belovezh. Và sau đó, vào năm 1941, Belovezhskaya Pushcha được tuyên bố là nơi săn bắn của Đế chế và theo lệnh của Goering, cư dân của những ngôi làng gần đó đã bị đuổi ra khỏi nhà và những ngôi nhà bị san bằng".
Nhắc chuyện xưa để ngẫm chuyện nay, bởi Belovezhckaya Pushcha tiếp tục trở thành nạn nhân cho những cuộc đối đầu địa chính trị.
Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng di cư gần biên giới với Belarus, ngày 29-10-2021, Ba Lan thông qua dự luật "Về việc xây dựng hàng rào biên giới nhà nước" dọc biên giới với Belarus (bao gồm cả trong Vườn Quốc gia Belovezhskaya Pushcha).
Việc xây dựng rào chắn (dài 186km, cao 5m) ngay sau đó được bắt đầu, bất chấp việc hơn 1.800 nhà khoa học trong lĩnh vực quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên đã kêu gọi Ủy ban châu Âu đình chỉ việc xây dựng cho đến khi đánh giá được sự tuân thủ của dự án với luật pháp châu Âu và các yêu cầu về môi trường.
Cho đến cuối tháng 3-2024, theo thứ trưởng Bộ Tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường Belarus Alexander Korbut, đã xác định được bốn lĩnh vực chính của hệ sinh thái Belovezhckaya Pushcha bị tác động tiêu cực do cấu trúc rào cản:
1. Sự phân mảnh của quần thể rừng cũng như môi trường sống,
2. Sự gián đoạn các kết nối sinh thái xuyên biên giới,
3. Sự vi phạm chế độ thủy văn liên quan đến việc vi phạm các quá trình tự nhiên gần các đoạn sông Narev, Narevka, Pravaya Lesnaya và các sông khác đã dẫn đến lũ lụt ở rừng.
4. Chặn các tuyến đường di cư của động vật: "Những lối đi do hàng rào cung cấp không thể gọi là lối đi cho động vật di chuyển. Lối đi dành cho động vật có vú nhỏ phải cao ít nhất 1m và rộng 1,5m. Trên thực tế, đây là những cái lỗ có đường kính khoảng 10cm. Đường kính nhỏ như vậy có nghĩa là chúng hầu như sẽ luôn bị tắc nghẽn bởi lá, cành hoặc đất. Ở hầu hết các khu vực có đường đi qua, chúng bị đất bao phủ hoàn toàn. Không có đủ lối đi cho động vật lớn và chúng bị đóng cửa ở phía Ba Lan", Thứ trưởng Korbut nói trên Belta.by.
Đây không phải là lần đầu tiên quần thể rừng nguyên sinh Belovezh bị xâm hại. Trong toàn bộ lịch sử của mình, di sản thiên nhiên vô giá này đã nhiều lần khốn khổ.
Trận hỏa hoạn trên diện rộng năm 1811 cũng như cuộc xâm lược của quân đội Napoléon năm 1812 đã gây ra thiệt hại lớn cho khu rừng.
Trong thời kỳ Đức chiếm đóng, những khu rừng già có giá trị đã bị chặt phá để làm khu bảo tồn. Trong vòng hai năm, 4,5 triệu m3 gỗ đã được xuất khẩu sang Đức…
Theo sách của Alan Weisman, thời Liên Xô cũng đã có "một tấm màn sắt chia đôi thiên đường này do người Xô viết dựng lên để ngăn cản người đào tẩu theo phong trào đoàn kết nổi loạn Ba Lan. Tấm màn sắt đã chia cắt bầy động vật có vú lớn nhất châu Âu và cùng với nó là sự chia cắt và suy giảm nghiêm trọng quỹ gene".
Nay, với bức tường rào Ba Lan, vườn địa đàng còn chịu đựng thêm những thiệt hại nào? Tháng 5-2022, truyền thông Belarus công bố tấm hình con nai sừng tấm hấp hối do cố vượt hàng rào thép. Cục Thống kê Belarus cho biết hệ thống lưới thép concertina đến khi đó đã giết chết 16 con nai sừng tấm, 2 con hươu và bò rừng trong vùng rừng nguyên sinh phía Belarus.
"Một nền văn minh Belovezh"
Trong cuốn sách đoạt giải thưởng Jerzy Giedroyc, Anna Kondratiuk cho biết bà viết về những cư dân sống ở vùng Belavezh, những người mà bà, từng là cư dân của khu vực này và vì nghề nghiệp, có mối quan hệ rộng rãi và sâu sắc.
Anna Kodratyuk là nhà văn - nhà báo người Belarus, đã làm việc 30 năm cho Niva - tuần báo Belarus ở Ba Lan. Trong lễ trao giải diễn ra ngày 25-11-2023 tại Gdansk (Ba Lan), ban giám khảo đánh giá cao tác phẩm của Kondratyuk "vì điều kỳ diệu được ghi chép rõ ràng về tính đa âm của những người đến từ hai phía của biên giới Belarus - Ba Lan".
Anna Kondratiuk coi giải thưởng này không chỉ của riêng mình mà còn dành cho Belovezhskaya Pushcha và những con người ở hai bên biên giới "với ký ức và dấu ấn riêng".
Bà viết cuốn sách vì "cảm nhận được hơi thở thực tế của thời hậu công nghiệp", và vì Belovezhckaya Pushcha có "một nền văn minh riêng biệt", nơi sự thư nhàn được coi trọng, người dân ở cả hai phía luôn thích ca hát và dạo chơi nhưng trên hết, họ yêu tự do. Mỗi người đều là một cá thể, mỗi người đều có tính cách riêng và mọi người cho phép người khác sống theo cách riêng của mình.
Cũng hãng tin Belta ngày 22-6-2023 dẫn nguồn Công viên quốc gia Belarus cho biết các nhà khoa học vừa phát hiện một địa điểm phát triển mới của cây diên vĩ Siberia tại công viên quốc gia này. Loài diên vĩ Siberia này đã được đưa vào Sách đỏ của Belarus từ 1982.
Tin viết: "Một địa điểm phát triển mới của loài diên vĩ Siberia đã được phát hiện ở phía bắc Pushcha, trên lãnh thổ của khu rừng Brovsky. Quần thể của loài này có diện tích khá lớn, tới 500km2, và số lượng cá thể vượt quá 200 mẫu vật".
Thế giới động vật của rừng nguyên sinh Belavezh nay vẫn còn những loài thú mà ở nhiều nơi trên thế giới đã được liệt vào Sách đỏ.
Theo mô tả trên trang web của Công viên quốc gia Belavezh của Belarus, khu giới thiệu động vật hoang dã của rừng nằm cách Bảo tàng thiên nhiên của công viên không xa. "Trong một vườn thú rừng nhỏ trên một diện tích khoảng 20ha, du khách đến thăm vườn quốc gia có thể chiêm ngưỡng những chú bò rừng hùng vĩ, những chú hươu và nai duyên dáng, ngắm nhìn những con linh miêu, chó sói, gấu, cáo và một số loài chim săn mồi, trong đó có loài cú lớn nhất: cú đại bàng. Ngoài các loài bản địa, tại đây còn chứa một số loài động vật được đưa vào Belarus vào các thời điểm khác nhau: hươu sao, chó gấu trúc…".
Dấu ấn con người
Có những chi tiết trong sách của Alan Weisman khiến người ta quan tâm khi đọc lịch sử hình thành rừng Belovezh thành vùng nguyên sinh được bảo tồn.
Theo Weisman: "Trong thế kỷ thứ 14, một vị công tước người Latvia tên Wladyslaw Jagielo đã thành công trong việc hình thành một liên minh giữa lãnh địa công tước to lớn của ông với Vương quốc Ba Lan. Sau đó, ông tuyên bố khu rừng là khu vực săn bắn độc quyền của hoàng gia…Khi liên minh Ba Lan - Latvia bị Nga thâu tóm, Belovezh trở thành lãnh địa riêng của Sa hoàng. Mặc dù quân xâm lược Đức mặc sức khai thác gỗ và săn thú trong Thế chiến thứ nhất, phần rừng nguyên thủy ở giữa vẫn được giữ nguyên vẹn và đến năm 1921, nó trở thành Công viên quốc gia Ba Lan. Dưới thời Xô viết, tình trạng cướp bóc gỗ lại tiếp tục trong một thời gian ngắn nhưng khi Đức quốc xã xâm chiếm, một người theo trường phái sùng bái tự nhiên là Hermann Goring đã ra sắc lệnh tuyên bố vùng này là vùng cấm lui tới, trừ khi có sự chuẩn y của ông".
Sử liệu từ phía Nga cho biết thêm người Đức này là Herman Goering, nhân vật có ảnh hưởng thứ hai sau Hitler trong đế quốc xã và việc ông ta tới Belovezh săn bắn được thực hiện theo lời mời của đại sứ Ba Lan khi ấy.
Mục đích của Goering khi tới Belovezh không chỉ để thỏa mãn đam mê săn bắn. Đó còn là những cuộc mật đàm kêu gọi Ba Lan tham gia liên minh với Đức chống Liên Xô.
Theo đó, "chuyến thăm đầu tiên của Hermann Goering tới Ba Lan diễn ra tháng 2-1935. Ông ta đã được đón tiếp ở cấp độ cao nhất và một cuộc săn sói và linh miêu đã được sắp xếp cho cá nhân ông.
Các tướng lĩnh quân đội Ba Lan và một số đại sứ nước ngoài cũng tham gia cuộc săn bắn. Tất cả những người tham gia cuộc săn bắn không phải ngẫu nhiên có mặt, vì Đức hy vọng có thể lôi kéo quân đội Ba Lan tham gia cuộc chiến chống Liên Xô".
Tuy nhiên, những "chuyến thăm săn bắn" ấy vẫn không thuyết phục được Ba Lan. Cuối cùng, Goering từ chối cuộc đi săn tiếp theo ở Belovezhskaya Pushcha.
Báo Nga viết: "Một thời gian sau, sau khi Đức tấn công Ba Lan, Goering nói "Cảm ơn" vì những đợt săn bắn ấm áp và gửi máy bay đến thành phố Belovezh. Và sau đó, vào năm 1941, Belovezhskaya Pushcha được tuyên bố là nơi săn bắn của Đế chế và theo lệnh của Goering, cư dân của những ngôi làng gần đó đã bị đuổi ra khỏi nhà và những ngôi nhà bị san bằng".
Nhắc chuyện xưa để ngẫm chuyện nay, bởi Belovezhckaya Pushcha tiếp tục trở thành nạn nhân cho những cuộc đối đầu địa chính trị.
Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng di cư gần biên giới với Belarus, ngày 29-10-2021, Ba Lan thông qua dự luật "Về việc xây dựng hàng rào biên giới nhà nước" dọc biên giới với Belarus (bao gồm cả trong Vườn Quốc gia Belovezhskaya Pushcha).
Việc xây dựng rào chắn (dài 186km, cao 5m) ngay sau đó được bắt đầu, bất chấp việc hơn 1.800 nhà khoa học trong lĩnh vực quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên đã kêu gọi Ủy ban châu Âu đình chỉ việc xây dựng cho đến khi đánh giá được sự tuân thủ của dự án với luật pháp châu Âu và các yêu cầu về môi trường.
Cho đến cuối tháng 3-2024, theo thứ trưởng Bộ Tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường Belarus Alexander Korbut, đã xác định được bốn lĩnh vực chính của hệ sinh thái Belovezhckaya Pushcha bị tác động tiêu cực do cấu trúc rào cản:
1. Sự phân mảnh của quần thể rừng cũng như môi trường sống,
2. Sự gián đoạn các kết nối sinh thái xuyên biên giới,
3. Sự vi phạm chế độ thủy văn liên quan đến việc vi phạm các quá trình tự nhiên gần các đoạn sông Narev, Narevka, Pravaya Lesnaya và các sông khác đã dẫn đến lũ lụt ở rừng.
4. Chặn các tuyến đường di cư của động vật: "Những lối đi do hàng rào cung cấp không thể gọi là lối đi cho động vật di chuyển. Lối đi dành cho động vật có vú nhỏ phải cao ít nhất 1m và rộng 1,5m. Trên thực tế, đây là những cái lỗ có đường kính khoảng 10cm. Đường kính nhỏ như vậy có nghĩa là chúng hầu như sẽ luôn bị tắc nghẽn bởi lá, cành hoặc đất. Ở hầu hết các khu vực có đường đi qua, chúng bị đất bao phủ hoàn toàn. Không có đủ lối đi cho động vật lớn và chúng bị đóng cửa ở phía Ba Lan", Thứ trưởng Korbut nói trên Belta.by.
Đây không phải là lần đầu tiên quần thể rừng nguyên sinh Belovezh bị xâm hại. Trong toàn bộ lịch sử của mình, di sản thiên nhiên vô giá này đã nhiều lần khốn khổ.
Trận hỏa hoạn trên diện rộng năm 1811 cũng như cuộc xâm lược của quân đội Napoléon năm 1812 đã gây ra thiệt hại lớn cho khu rừng.
Trong thời kỳ Đức chiếm đóng, những khu rừng già có giá trị đã bị chặt phá để làm khu bảo tồn. Trong vòng hai năm, 4,5 triệu m3 gỗ đã được xuất khẩu sang Đức…
Theo sách của Alan Weisman, thời Liên Xô cũng đã có "một tấm màn sắt chia đôi thiên đường này do người Xô viết dựng lên để ngăn cản người đào tẩu theo phong trào đoàn kết nổi loạn Ba Lan. Tấm màn sắt đã chia cắt bầy động vật có vú lớn nhất châu Âu và cùng với nó là sự chia cắt và suy giảm nghiêm trọng quỹ gene".
Nay, với bức tường rào Ba Lan, vườn địa đàng còn chịu đựng thêm những thiệt hại nào? Tháng 5-2022, truyền thông Belarus công bố tấm hình con nai sừng tấm hấp hối do cố vượt hàng rào thép. Cục Thống kê Belarus cho biết hệ thống lưới thép concertina đến khi đó đã giết chết 16 con nai sừng tấm, 2 con hươu và bò rừng trong vùng rừng nguyên sinh phía Belarus.
"Một nền văn minh Belovezh"
Trong cuốn sách đoạt giải thưởng Jerzy Giedroyc, Anna Kondratiuk cho biết bà viết về những cư dân sống ở vùng Belavezh, những người mà bà, từng là cư dân của khu vực này và vì nghề nghiệp, có mối quan hệ rộng rãi và sâu sắc.
Anna Kodratyuk là nhà văn - nhà báo người Belarus, đã làm việc 30 năm cho Niva - tuần báo Belarus ở Ba Lan. Trong lễ trao giải diễn ra ngày 25-11-2023 tại Gdansk (Ba Lan), ban giám khảo đánh giá cao tác phẩm của Kondratyuk "vì điều kỳ diệu được ghi chép rõ ràng về tính đa âm của những người đến từ hai phía của biên giới Belarus - Ba Lan".
Anna Kondratiuk coi giải thưởng này không chỉ của riêng mình mà còn dành cho Belovezhskaya Pushcha và những con người ở hai bên biên giới "với ký ức và dấu ấn riêng".
Bà viết cuốn sách vì "cảm nhận được hơi thở thực tế của thời hậu công nghiệp", và vì Belovezhckaya Pushcha có "một nền văn minh riêng biệt", nơi sự thư nhàn được coi trọng, người dân ở cả hai phía luôn thích ca hát và dạo chơi nhưng trên hết, họ yêu tự do. Mỗi người đều là một cá thể, mỗi người đều có tính cách riêng và mọi người cho phép người khác sống theo cách riêng của mình.
Một con nai sừng tấm bị thương chí mạng do cố vượt hàng rào thép gai trong khu rừng nguyên sinh Belaveshskaya Pushcha. Ảnh: Gov.by
Hãy nghe một nhân vật tên Tachyana kể về cuộc sống của mình ở ngôi làng Belaya, lọt thỏm trong Belovezhckaya Pushcha: "Tất cả những người dân của Pushcha chúng tôi đều có một điểm chung: mê đắm thiên nhiên. Mẹ tôi thích nhắc lại: "Cá voi yêu nước, con voi yêu rừng". Con người lớn lên được bao bọc bởi thiên nhiên không thể tưởng tượng được cuộc sống của họ ở thành phố. Mối quan tâm của chúng tôi là khu rừng quyến rũ mà chúng tôi có thể khám phá không ngừng, thư giãn trong đó, lắng nghe tiếng chim hót, làm việc, thu thập những quà tặng của rừng và tất nhiên, kể cho người khác nghe về vẻ đẹp độc đáo của Pushcha".
Liệu những con người mê đắm khu rừng nguyên sinh này có giữ nổi nó khỏi những cuộc tàn phá cuối cùng? Hay chỉ có thể như dự báo của Alan Weisman, nếu 500 năm không có loài người, một khu rừng thật sự có thể sẽ trở lại?
Liệu những con người mê đắm khu rừng nguyên sinh này có giữ nổi nó khỏi những cuộc tàn phá cuối cùng? Hay chỉ có thể như dự báo của Alan Weisman, nếu 500 năm không có loài người, một khu rừng thật sự có thể sẽ trở lại?
Năm 1939, Khu bảo tồn Belovezhskaya Pushcha thuộc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Belarus. Sau Thế chiến thứ hai, với việc thiết lập biên giới nhà nước sau chiến tranh của Liên Xô với Ba Lan, một phần của khu bảo tồn (55 nghìn ha) cùng với trung tâm lịch sử của nó - làng Belovezha, Công viên quốc gia và vườn ươm bò rừng - đã được chuyển cho Ba Lan. Trên lãnh thổ Belarus còn 74,5 nghìn ha Belovezhskaya Pushcha. Ngày 14-12-1992, Belovezhskaya Pushcha đã được đưa vào danh sách Di sản thiên nhiên thế giới của nhân loại. Năm 1993, Belovezhskaya Pushcha đã nhận được danh hiệu khu dự trữ sinh quyển và vào cuối năm 1997, Hội đồng châu Âu đã trao "Chứng chỉ châu Âu" cho một trong những tổ chức môi trường chuẩn mực trên lục địa. Năm 2013, Vườn quốc gia Belovezhskaya Pushcha đã trở thành đối tác của Mạng lưới công viên PAN châu Âu và được trao "Chứng chỉ các lãnh thổ hoang dã". Kể từ năm 2014, Belovezhskaya Pushcha ở cả hai bên biên giới đã trở thành "Di sản thế giới xuyên biên giới". |