8. Đối mặt với thực tại
Hè năm đó, từ làng về tôi kịp tham gia chuyến tham quan Leningrad do các trường ĐH kết nghĩa với nhau tổ chức.
Xe chở mấy đứa tôi từ sân bay về nơi đón tiếp của trường ĐHTH Leningrad. Sau phần thủ tục, một bà đứng tuổi đến bắt tay và nói câu tiếng Việt:
- Các con về nhà mẹ!
Anh ở Đoàn THCS Liên Xô thay mặt trường đón chúng tôi giải thích: Đây là bà giáo Vasileva dạy ở trường ĐHBK, sinh viên Việt Nam đến Leningrad thường được bà thăm hỏi, mời về nhà để có không khí gia đình và giúp đỡ trong thời gian thăm thành phố. Người Việt gọi bà bằng “Mẹ”, và bà có đường dây liên hệ riêng với các trường ở đây nên hôm qua đã biết chuyến đi của các anh.
Đến nhà, bà đã chuẩn bị sẵn bữa cơm chiều. Đã mấy năm, nay chúng tôi mới được bữa cơm đầy đủ thức ăn hương vị quê hương do bà nấu không khác gì ở nhà mình. Bà nhìn từng đứa ăn với sự ân cần của người mẹ. Khi thấy tôi ăn cơm kiểu trở đũa hai đầu, bà hỏi:
- Con người miền Nam à?
- Dạ phải, mẹ con đem con ra miền Bắc khi con còn nhỏ.
Khi ra miền Bắc gia đình tôi vẫn giữ cách ăn đũa 2 đầu như ở Chiến khu miền Nam, người ngoài Bắc không dùng như vậy. Tôi rất ngạc nhiên khi một phụ nữ Nga ở một nơi xa xôi tận tường một chi tiết nhỏ mà nhiều người Việt chưa chắc đã biết!
Sau bữa cơm, chuyện trò khá lâu. Bà hỏi từng đứa học hành thế nào, cuộc sống ở KTX ra sao, có hay nhận được thư của bạn gái không...? Đến lượt, tôi cũng nói thật về Nely. Bà chăm chú nghe xong rồi nói:
- Bây giờ đã khá khuya, xe sắp đến đón rồi, các con phải về. Riêng con, chiều mai sau giờ làm việc đến đây, mẹ có chuyện muốn nói với con. Nếu không có xe đưa thì mẹ sẽ đến đón như hôm nay.
Chiều hôm sau, đi tham quan về xe tạt qua nhà bà. Bà đã đợi với một tặp thư, ảnh và cả họa báo. Bà bảo chuyện này có thể có ích cho con nên con cần biết.
Bà kể về mối tình của chị Nonna với anh Nguyễn Tài Cẩn, lúc đó là giảng viên khoa Văn ĐHTH Hà Nôi, và những gì họ đang trải qua trong cuộc sống mấy năm nay ở Hà Nội chiến tranh. Bà cho xem nhiều ảnh chị Nonna chụp ở Hà Nội và nơi sơ tán gửi sang, trong đó tôi nhớ nhất là tấm ảnh chị đứng bắt cua trên bờ ruộng và ngồi trên xe đạp đằng sau buộc bó rau muống.
Bà đưa cho tôi đọc dăm bức thư của chị, trong đó có lá thư gần nhất.
Bà đi chuẩn bị bữa cơm tối để tôi có thời gian đọc, và hỏi sau khi đã ngồi vào bàn:
- Con biết mọi chuyện rồi đấy. Mẹ hỏi con: Học xong con có về Việt Nam không?
- Về mẹ ạ, con chưa bao giờ nghĩ đến chuyện ở lại. Nói đúng ra, con chưa kịp nghĩ đến vì việc về nước là hiển nhiên, với lại hai đứa con yêu nhau cả năm nhưng mới gần nhau chỉ trong tháng này.
Bà bảo:
- Mẹ biết con sẽ trả lời như vậy nên hôm nay bảo con đến. Nếu con là người miền Nam mà ở lại không về nước thì đó là phản bội. Phản bội niềm tin của những người mong con đi học, con ạ!
Bà không nói gì đến Tổ quốc, đất nước..., những cái đó có nhiều trong tài liệu, sách vở. Vì mẹ tôi mất đã lâu, xúc động trước sự chân tình trong lời người mẹ bây giờ, nên tôi nhớ đã nói thêm:
- Nếu con ở lại thì phản bội lại niềm tin của cả mẹ nữa!
Bà phân tích cho tôi nghe, nếu Nely về Việt Nam thì sau này sẽ ra sao....
Những day dứt của chị Nonna tôi thấy rõ trong thư, phải là người phụ nữ phi thường và từng trải mới chịu đựng được, nhưng linh cảm rồi cũng sẽ đến lúc con người chị sẽ cạn sức. Còn Nely của tôi chưa vào đời, dù có cố gắng cũng sẽ không thể sống được ở Việt Nam, nơi mà chính người mình cũng phải vật lộn trước cái chết để sống.
Tôi cảm ơn bà, xin phép về, và hứa sẽ trao đổi mọi chuyện với Nely. Bà bảo, nếu cần bà có thể gửi copy vài lá thư của chị Nonna cho Nely để có thực tế. Và nói thêm:
- Phần con, hãy nhớ lời mẹ: Đời con gái đẹp lắm, nhưng mình đừng lạm dụng quá nó!
Lúc chuẩn bị về, bà vừa khoác áo cho tôi vừa kể thêm để không khí bớt nặng nề:
- Con biết không, năm ngoái Nonna gửi thằng con trai sang đây. Mẹ đưa nó đi xem Bảo tàng Hermitage (Эрмитаж), thấy tranh và tượng khỏa thân, nó bảo: “Ở Việt Nam phải chống chọi để sống, còn ở đây thì toàn đồ chơi bời, không giúp ích được gì hết!”. Con thấy đấy, Việt Nam giáo dục tài vậy - nó nói như “ông Việt Cộng” chính cống!”