BÔNG HOA TRÊN MẶT ĐẤT
Afonia cảm thấy cuộc sống thật buồn tẻ. Bố nó đang chiến đấu ngoài mặt trận, mẹ nó từ sáng sớm đến chiều muộn làm việc ngoài trại bò sữa của nông trang, còn ông nội Tit của nó thì ngủ trên lò sưởi. Ông nội ngủ suốt ngày, đêm cũng ngủ, chỉ có buổi sáng là ông thức giấc để ăn cháo sữa, nhưng cũng vừa ăn vừa ngủ gật.
Sáng nay Afonia bảo ông:
- Ông ơi, ông đừng ngủ nữa, ông ngủ thế là đủ rồi còn gì!
Ông trả lời:
- Được rồi, Afoniushka ạ, ông sẽ không ngủ nữa. Ông sẽ chỉ nằm và ngắm cháu thôi.
Afonia hỏi:
- Nhưng sao ông cứ nhắm mắt lại mà chẳng nói gì với cháu thế?
Ông nội Tit hứa:
- Thì ông sẽ không nhắm mắt nữa. Bây giờ ông sẽ nhìn đời.
- Nhưng tại sao ông cứ ngủ suốt thế mà cháu lại không buồn ngủ?
- Ông già rồi, Afoniushka ạ. 3 năm nữa là ông 90 tuổi, mắt ông nó cứ tự nhắm vào ấy.
- Ông cứ ngủ trong này tối lắm. Ngoài trời nắng đẹp lắm, lại có cỏ mọc nữa, thế mà ông cứ ngủ, chẳng nhìn thấy gì cả.
- Nhưng mà những thứ ấy ông thấy cả rồi, Afonishka ạ.
- Thế sao mắt ông lại trắng thế, mà lại đầy nước mắt nữa?
- À, mắt ông bị bạc màu, Afoniushka ạ. Cuộc đời làm cho mắt ông bạc màu và yếu đi. Ông phải nhìn đời lâu quá mà.
Afonia bắt đầu ngắm nghía ông nội để xem ông như thế nào. Trong đám râu rậm của ông có những mẩu vụn bánh mì, có cả một con muỗi sống trong ấy nữa. Afonia trèo lên cái ghế dài, nhặt hết những mẩu vụn bánh mì trong đám râu của ông rồi xua con muỗi đi – ra chỗ khác mà sống! Hai cánh tay của ông đặt trên bàn, đó là hai cánh tay to lớn, da trên tay ông trông giống như vỏ cây, và bên dưới lớp da nổi hằn lên những mạch máu to và đen – hai tay ông đã cày xới nhiều đất lắm rồi.
Afonia nhìn vào mắt ông. Mắt của ông nội vẫn mở, nhưng hai mắt ông vô hồn, chả nhìn thấy gì cả, và trong mỗi con mắt của ông long lanh một giọt nước mắt thật to.
- Ông đừng ngủ, ông ơi! – Afonia năn nỉ.
Nhưng ông nội đã lại ngủ rồi. Mẹ đỡ ông nội đang lơ mơ ngủ lên nóc lò sưởi*, đắp chăn cho ông rồi đi làm. Chỉ còn mỗi mình Afonia trong nhà, và nó lại cảm thấy buồn chán. Nó đi quanh cái bàn gỗ, nhìn lũ ruồi xúm xít trên nền nhà quanh mẩu vụn bánh mì rơi từ chòm râu của ông nội xuống và đang ăn mẩu bánh mì ấy, sau đó nó đến gần lò sưởi lắng nghe hơi thở của ông nội đang ngủ, rồi nhìn qua cửa sổ ra ngoài đường làng vắng vẻ, rồi lại đi quanh cái bàn – nó chẳng biết làm gì bây giờ cả.
- Mẹ không có nhà, bố cũng không, ông thì ngủ – Afonia lẩm bẩm một mình.
Rồi Afonia nhìn cái đồng hồ chạy như thế nào. Cái đồng hồ chạy chậm** và buồn tẻ: tích-tắc, tích-tắc – dường như nó đang ru ông nội ngủ và chính nó cũng mệt mỏi và buồn ngủ lắm rồi.
Afonia khẽ gọi:
- Ông ơi, ông dậy đi. Ông ngủ à?
- Hả? Đâu, ông có ngủ đâu! – tiếng ông nội Tit từ trên lò sưởi vọng xuống.
- Ông đang nghĩ à? – Afonia hỏi.
- Hả? Ông đây, Afonia ạ, ông đây mà.
- Ông nghĩ ở trên ấy à?
- Hả? À không, ông đã nghĩ xong rồi Afoniushka ạ, từ dạo còn trẻ ông đã nghĩ rồi.
- Ông nội Tit ơi, thế ông biết tất cả mọi thứ à?
- Ừ, ông biết tất, Afonia ạ.
- Thế tất là cái gì hả ông?
- Gì thế hả Afoniushka?
- Nhưng mà tất cả mọi thứ là cái gì hả ông?
- À, ông quên mất rồi, Afonia ạ.
- Ông ơi, ông thức dậy đi, ông kể cho cháu nghe về tất cả mọi thứ đi!
Nhưng ông nội Tit chỉ nói mỗi một tiếng:
- Hả?
- Ông nội Tit ơi ông nội Tit! Ông nhớ lại đi! – Afonia gọi.
Nhưng ông nội đã im bặt, ông lại chìm vào giấc ngủ trên cái lò sưởi Nga.
Afonia bèn trèo lên lò sưởi và bắt đầu lay gọi để đánh thức ông nội, nhưng ông vẫn ngủ và thì thào trong mơ những gì ấy nghe không rõ. Lay ông mãi thì cuối cùng Afonia cũng mệt và ngủ khì cạnh ông, má nó áp vào lồng ngực quen thuộc hiền hậu toả mùi đất ấm của ông.
Đang ngủ bỗng Afonia chợt bừng tỉnh và thấy ông đang nhìn nó chứ không ngủ.
Nó gọi:
- Ông ơi, dậy thôi!
Nhưng ông nó đã lại nhắm mắt vào và ngủ thiếp đi.
Afonia nghĩ rằng nếu nó ngủ thì ông không ngủ, và bỗng dưng nó nảy ra ý định sẽ không bao giờ ngủ nữa để chờ ông tỉnh hẳn.
Và Afonia bắt đầu chờ. Cái đồng hồ cứ kêu tích-tắc, những cái bánh xe trong đồng hồ kêu cọt kẹt và ngân nga ru ông nội ngủ.
Afonia tụt từ trên lò sưởi xuống và giữ con lắc của cái đồng hồ không cho đung đưa nữa. Trong nhà trở nên im phăng phắc. Nghe thấy rõ cả tiếng ai đó cắt cỏ xoèn xoẹt bên kia sông và tiếng vo ve của con nhặng trên trần nhà.
Bỗng ông nội Tit tỉnh gấc và hỏi:
- Cháu làm gì thế hả Afonia? Sao lại ồn thế nhỉ? Cháu làm ồn đấy à?
Afonia đáp:
- Nhưng ông đừng ngủ nữa! Ông kể cho cháu nghe về tất cả mọi thứ đi! Ông cứ ngủ mãi thế này, rồi ông chết – mẹ cháu bảo là ông chả còn được mấy nữa đâu, ông chết rồi thì ai kể cho cháu nghe về tất cả mọi thứ?
- Từ từ nào, để ông uống hụm kvas đã! – ông nội lên tiếng rồi tụt từ trên lò sưởi xuống.
- Ông đã tỉnh hẳn chưa? – Afonia hỏi.
- Ông tỉnh hẳn rồi. Ông cháu mình ra ngoài xem đời ra sao nào! – ông nội đáp.
Uống kvas xong thì ông già Tit nắm lấy tay Afonia, và hai ông cháu đi ra khỏi nhà.
Mặt trời đã lên cao, toả ánh nắng rực rỡ nhuộm vàng cánh đồng lúa mì đang vào độ chín và những đám hoa dại trên bờ ruộng.
Ông nội dẫn Afonia đi ra cánh đồng đến bãi chăn thả gia súc – nơi người ta trồng cỏ hoa chuông ngọt cho bò cạnh bãi cỏ hoang và hoa dại. Ông dừng lại cạnh bông hoa màu xanh trên cọng rễ kiên nhẫn mọc từ dưới cát mịn lên, chỉ cho Afonia nhìn thấy bông hoa ấy rồi cúi xuống khẽ chạm vào cánh hoa.
Afonia dài giọng nói:
- Cái này thì cháu biết rồi! Cái điều quan trọng nhất cháu muốn là ông kể cho cháu về tất cả mọi thứ cơ! Chứ bông hoa này có phải là tất cả mọi thứ đâu!
Ông già Tít im lặng ngẫm nghĩ và bất ngờ bực mình với cháu nội :
- Thì đấy là điều quan trọng nhất đối với cháu chứ còn gì nữa! Cháu thấy không – cát này là cát chết, nó là đá vụn, ngoài đá vụn ra thì chả có gì cả, mà đá thì không sống và không thở, nó là xác chết. Bây giờ thì đã hiểu chưa?
Afonia nói:
- Không ông ạ, cháu chả hiểu gì cả.
- Hừ, không hiểu, thế cháu muốn hiểu cái gì nếu cháu là thằng bé chậm hiểu thế? Cháu thấy đấy, bông hoa này nó bé tẹo và yếu ớt thế nhưng mà nó sống đấy, tự nó tạo ra hình hài cho nó từ xác chết đấy! Tức là nó biến đống đất chết và xốp này thành cơ thể sống, nó toả ra linh hồn trong sạch. Đấy chính là điều quan trọng nhất trên đời này, tất cả mọi thứ đều từ đây mà ra. Bông hoa này chính là người lao động thiêng liêng nhất, nó biến cái chết thành sự sống.
- Thế cỏ với lúa mạch cũng làm điều quan trọng ấy hả ông? – Afonia hỏi.
- Cũng thế cháu ạ – ông nội Tit trả lời.
- Thế ông cháu mình thì sao?
- Ông cháu mình cũng thế. Ông cháu mình là nông dân (nguyên văn: thợ cày), ông cháu mình giúp lúa mì mọc và lớn lên, Afoniushka ạ. Còn bông hoa màu vàng này làm thuốc được đấy, mọi người thường mua nó ở hiệu thuốc. Cháu nên vặt kha khá hoa này đem về giao cho hiệu thuốc. Bố cháu đang chiến đấu ngoài mặt trận, nhỡ bố cháu bị thương hay là bị ốm thì người ta còn có thuốc mà chữa cho bố cháu.
Afonia đứng ngẫm nghĩ giữa đám cỏ và hoa dại. Nó cũng muốn mình làm được như bông hoa dại kia: biến cái chết thành sự sống. Nó cố hiểu tại sao từ bãi cát xốp và buồn tẻ kia lại có thể sinh ra những bông hoa hạnh phúc đủ các màu xanh-đỏ-vàng đang ngước những khuôn mặt hiền hậu của mình lên trời và thở hồn trong trắng vào cuộc đời này.
- Bây giờ thì tự cháu biết tất cả rồi! – Afonia nói. – Ông về nhà đi, chắc là ông lại buồn ngủ rồi: mắt ông lại trắng ra rồi kìa…Ông cứ ngủ đi, ông đừng sợ, bao giờ ông chết thì cháu sẽ đi hỏi các bông hoa xem chúng làm thế nào mà sống dậy được từ xác chết, rồi ông sẽ sống lại từ xác của mình. Ông đừng sợ, ông ạ.
Ông già Tit im lặng không nói gì. Ông kín đáo mỉm cười với thằng cháu nội tốt bụng của mình rồi đi về nhà và leo lên lò sưởi.
Còn thằng bé Afonia thì ở lại ngoài đồng một mình. Nó cố vặt thật nhiều những bông hoa dại màu vàng, làm thành một bó to đến mức mà hai tay nó có thể ôm được rồi đem về nộp cho hiệu thuốc để người ta làm thuốc chữa vết thương cho bố nó. Ở hiệu thuốc người ta trả công cho nó bằng một cái lược bằng sắt. Nó cầm cái lược về tặng ông nội để ông có cái mà chải râu.
Ông nội nó bảo:
- Ông cám ơn cháu, Afoniushka ạ. Thế những bông hoa có nói cho cháu biết là chúng làm thế nào mà sống dậy được từ cát chết không?
- Không, ông ạ. Đấy, ông sống lâu như thế mà còn chẳng biết. Thế mà ông bảo là ông biết tất. Ông cũng chả biết.
Ông nội nó gật đầu bảo:
- Đúng là thế thật, cháu ạ.
- Chúng nó cứ sống im lặng, nhất định phải bắt chúng nói ra – Afonia nói. – Sao lũ hoa ấy biết mà cứ im lặng thế nhỉ?
Ông già trìu mến mỉm cười, xoa đầu thằng cháu nội rồi ngắm nhìn nó như ngắm bông hoa mọc trên mặt đất. Rồi ông cất cái lược vào túi trong ngực áo và lại ngủ thiếp đi.
* lò sưởi ở nông thôn Nga đặt trong góc nhà, đắp bằng đất sét, có hình hộp chữ nhật (trung bình cao 1,1 m, rộng 1,4 m và dài 2 m), phía trên bằng phẳng, rộng rãi thoải mái đủ chỗ cho 2 người nằm, bên sườn có khoét khoang hàm ếch như một cái hang nhỏ (cửa lò có nắp bằng tôn đóng-mở như cánh tủ), củi dự trữ sẵn xếp quanh nhà (các thanh củi dài 40-50 cm), về mùa rét người ta xếp củi hình cái lều trong khoang rỗng và đốt, cứ vài tiếng lại thêm một ôm củi rồi đóng nắp lò cho cháy âm ỉ, ở góc lò có ống sắt tây (to bằng miệng cái bát ăn cơm) đi lên trần nhà rồi chạy ngoằn ngoèo khắp các phòng để toả hơi nóng sưởi ấm không khí trong phòng, cuối cùng mới thoát khói ra bên trên mái nhà. Ngoài tác dụng sưởi ấm cho cả nhà thì bếp lò còn dùng để nướng bánh: bánh được đặt vào cái xẻng sạch có cán cho hẳn vào trong khoang cháy (còn thoải mái chỗ cạnh đống củi đang cháy) rồi đóng nắp lò lại. Ngủ trên lò sưởi rất ấm – hơi nóng lan qua lớp đất sét dày 60-70 cm khiến mặt trên của lò sưởi luôn ấm.
** долго trong trường hợp này là “chậm” chứ không phải là “lâu”.