Bài tham dự cuộc thi viết "Nước Nga trong tôi" số 24:
Mời các bạn xem tất cả bài dự thi tại đây.
Tên tác giả: Lê MaiMời các bạn xem tất cả bài dự thi tại đây.
Năm sinh: 1971
Nơi sống: Quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng
Để bầu chọn, xin mời bạn nhấn vào các ngôi sao bên trên ứng với số điểm bạn chọn.
Bàn về hình tượng nghệ thuật của Xtalin và Giucốp qua hai bộ phim Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva
(Một cách cảm nhận về
con người Nga, tính cách Nga)
Lễ duyệt binh truyền thống kỷ niệm ngày Chiến thắng hàng năm tại Quảng trường Đỏ Mátxcơva bao giờ cũng gây sự chú ý đặc biệt trên toàn thế giới. Cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại của nước Nga đã lùi sâu vào quá khứ nhưng tính chất anh hùng của nó thì ngược lại - luôn hiện hữu, sống động và là nguồn cảm hứng vô tận cho những tác phẩm điện ảnh.con người Nga, tính cách Nga)
Có rất nhiều tác phẩm điện ảnh xuất sắc của Nga mô tả cuộc chiến ấy. Ở đây, tôi muốn bàn đôi nét về hình tượng nghệ thuật của Xtalin và Giucốp qua hai bộ phim Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva, đã đượcdiễn đàn tiengnga.net làm phụ đề tiếng Việt. Hai bộ phim kể về việc bảo vệ hai thành phố quan trọng bậc nhất của Liên Xô: Lêningrat và Mátxcơva trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại.
Qua hai bộ phim, chúng ta dễ dàng nhận thấy, Giucốp do một diễn viên đóng (và diễn viên này còn thể hiện vai Giu cốp trong nhiều phim nữa, tỷ như Giải phóng), còn Xtalin thì do hai diễn viên khác nhau thủ vai. Vì là quân nhân, quân phục của Giucốp trong cả hai bộ phim giống nhau, còn trang phục của Xtalin có vẻ hơi khác chút ít. Xtalin trong Cuộc chiến vì Mátxcơva hơi gầy, ánh mắt nhìn đôi lúc khắc nghiệt, làm người đối diện phải lo ngại. Xtalin trong Phong tỏa có vẻ mập hơn, "hiền" hơn, ít xuất hiện hơn. Dù sao, cả hai phim đều cho thấy Xtalin rất thông minh, phong thái, đầy bản lĩnh. Còn Giucốp thì trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng đều tỏ ra là vị tướng kiệt xuất – con người của những thời khắc quyết định. Xem ra, Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva đã thể hiện hình tượng Xtalin, Giucốp đúng với lịch sử. Tôi nghĩ, hình tượng nghệ thuật của Xtalin trong Cuộc chiến vì Mátxcơva được thể hiện hay hơn, thành công hơn so với Phong tỏa, tuy trong cả hai bộ phim, hình tượng nghệ thuật của Xtalin và Giucốp đều được các nhà làm phim thể hiện rất thành công.
Với ngôn ngữ điện ảnh, hình tượng của Xtalin và Giucốp nổi lên rất ấn tượng. Họ đều là những nhà chỉ huy, có tính cách mạnh mẽ, đầy tài năng – tất nhiên. Những trường đoạn trong phim mô tả Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô không thể thiếu Xtalin và Giucốp. Trong Cuộc chiến vì Mátxcơva, Xtalin và Giucốp lần đầu tiên cùng xuất hiện ở buổi họp đánh giá kết quả cuộc tập trận với tình huống giả định là Đức tấn công Liên Xô qua biên giới phía Tây. Quân "Đỏ" do Đại tướng Páplốp chỉ huy đã thất bại trước quân "Xanh" do Đại tướng Giucốp chỉ huy. Xtalin rất bực mình vì sự thất bại của quân "Đỏ", cho dù đó chỉ là một cuộc diễn tập. Tướng Páplốp lại đổ thêm dầu vào lửa khi định đánh trống lảng câu hỏi của Xtalin về nguyên nhân thất bại của quân "Đỏ" bằng cách cười cười trả lời rằng, tập trận cũng giống như trò chơi xổ số vậy. Số phận cay nghiệt dành cho Páplốp khi ông không thể chỉ huy quân của mình chống lại cuộc tấn công của Đức vào những ngày đầu chiến tranh. Ông và năm tướng sau đó đã phải ra tòa án binh (và bị xử bắn). Họ đã không làm được điều mà họ không thể làm. Tuy vậy, sự kiện bi thảm này không có trong Cuộc chiến vì Mátxcơva ngoài một đoạn đối thoại nảy lửa giữa Giucốp và Páplốp.
Lịch sử được phim tái hiện một cách nghệ thuật. Xtalin là nhà chính trị, là nhà lãnh đạo tối cao, còn Giucốp là nhà quân sự chuyên nghiệp. Dĩ nhiên, quân sự phải phục tùng chính trị. Nhưng dường như chỉ có Giucốp mới dám tranh luận với Xtalin. Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva thể hiện rất rõ điều đó. Cả hai người đều bảo vệ quan điểm của mình. Xtalin, mặc dù nắm nhiều tin tình báo, song cho rằng, Đức chưa thể tấn công Liên Xô, vì chỉ có kẻ điên mới chiến đấu cùng một lúc trên hai mặt trận. Ông chỉ thị tuyệt đối tránh sự khiêu khích của Đức. Trong khi đó, Giucốp lại muốn tiến hành những biện pháp mạnh mẽ hơn, chủ động hơn để đối phó với nguy cơ tấn công từ Đức, tỷ như bố trí lại việc phòng thủ biên giới, tăng thêm quân...
Vào thời điểm Đức tấn công Liên Xô, các nhà làm phim Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva mô tả rất chi tiết, sống động hình tượng của Xtalin và Giucốp.
Phong tỏa dựng lại cuộc điện đàm của Giucốp cho Xtalin, báo tin Đức đã ném bom các thành phố Liên Xô. Hình ảnh cho thấy Xtalin ngồi trên đi văng, sát bên cạnh máy điện thoại, vẻ ngái ngủ. Xtalin tỏ ra bàng hoàng. Tính toán của ông đã sụp đổ. Ông cầm ống nghe và suy nghĩ. Đầu dây bên kia, Giucốp im lặng chờ đợi. Hồi lâu, Xtalin mới ra lệnh triệu tập các Ủy viên Bộ chính trị họp khẩn cấp. Đó là trên phim, còn sự thật lịch sử có khác chút ít.
Cuộc chiến vì Mátxcơva không mô tả cuộc điện đàm này, nhưng lại thể hiện khá kỹ thời gian trước đó. Tổng tham mưu trưởng Giucốp và Bộ trưởng Quốc phòng Timôsencô đến báo cáo với Xtalin, có một lính Đức chạy sang Liên Xô, báo tin rạng sáng 22.6.1941, Đức sẽ tấn công Liên Xô. Đề nghị tức khắc chuyển các đơn vị gần biên giới vào tư thế sẵn sàng chiến đấu của Timôsencô và Giucốp không được Xtalin chấp nhận, mà thay bằng một chỉ thị khác, rằng phải tránh âm mưu khiêu khích của Đức. Tiếc thay, Xtalin đã phán đoán sai. Lịch sử đôi lúc thật nghiệt ngã.
Phán đoán của Giucốp về tiến trình chiến tranh, ý định của Đức chiếm Mátxcơva trong những ngày tiếp theo lại tỏ ra đúng đắn. Cuộc chiến vì Mátxcơva mô tả rất hay buổi báo cáo của Giucốp với Xtalin về chủ đề nêu trên. Hình như trong phim thiếu một nhân vật cùng nghe báo cáo là Mêkhơlit. Tất nhiên, điện ảnh không nhất thiết lặp lại từng chi tiết. Báo cáo cho thấy, có xung đột trong quan điểm của hai người. Trước hết, đề xuất buộc phải bỏ Kiép của Giucốp làm Xtalin nổi nóng. Làm sao mà anh lại nghĩ có thể bỏ Kiép cho quân thù ? Tiếp đó, đề xuất tấn công mỏm En-nha của Giucốp làm Xtalin không giữ được bình tĩnh. Sao lại có chuyện vớ vấn thế ? Phản ứng tức khắc của Giucốp là, nếu đồng chí cho rằng Tổng tham mưu trưởng chỉ có thể làm chuyện vớ vẩn, hãy cho tôi thôi chức và điều ra mặt trận. Ở đó, tôi nghĩ có ích hơn cho Tổ quốc. Đúng là con người Nga, tính cách Nga. Mặc dù rất nóng nảy, thế mà trong đoạn phim, Xtalin hai lần nhắc Giu-cốp: Đừng có nóng !
Kết quả cuộc phản công tại mỏm En-nha của Giucốp đã làm Xtalin rất hài lòng. Xtalin sau đó buộc phải nói, "lúc đó anh đã đúng" (ý nói phán đoán của Giucốp trong buổi báo cáo trước). Vẫn trong Cuộc chiến vì Mátxcơva, Xtalin và Giucốp tiếp tục trao đổi về kế hoạch sắp tới của quân Đức. Có vẻ hai người tìm được tiếng nói chung. Xtalin lại cử Giucốp đi Lêningrat vì tình hình ở đó hết sức nguy ngập, có thể mất vào tay quân Đức bất cứ lúc nào.
Tại Lêningrat, Phong tỏa lại thể hiện rất xuất sắc hình tượng của Giucốp, như lịch sử ghi lại. Phim cũng chỉ rõ hình tượng Xtalin – một cách gián tiếp. Phong tỏa mô tả khá chính xác bức điện của Xtalin gửi Vôrôsilốp: "Gửi đồng chí Vôrôsilốp: Hãy trao quyền chỉ huy mặt trận cho đồng chí Giucốp. Lập tức quay về Mátxcơva. Xtalin". Theo tài liệu lịch sử, bức điện đó có thêm cụm từ "bằng chiếc máy bay này" (Lập tức quay về Mátxcơva bằng chiếc máy bay này. Xtalin). Với những tiểu cảnh, những mệnh lệnh, phân tích tình hình, những đoạn đối thoại, Phong tỏa cho chúngta hiểu rất rõ tài năng quân sự bẩm sinh, tính cương nghị, sự chỉ huy quả đoán, cương quyết của Giucốp nhằm cứu nguy Lêningrat. Phong tỏa thể hiện rất thành công hình tượng của Giu-cốp, dù chỉ là một trường đoạn tương đối ngắn.
Hai phim Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva đều dựng lại cuộc điện đàm của Xtalin hỏi Giucốp liệu ta có giữ được Mátxcơva hay không ? Cuộc chiến vì Mátxcơva mô tả kỹ hơn cuộc đối thoại. Trả lời của Giucốp là bằng bất cứ giá nào ta cũng giữ được Mátxcơva làm yên lòng Xtalin. Và khi trả lời như thế, Giucốp đã chấp nhận gánh lấy trách nhiệm nặng nề đó. Đúng là con người Nga, tính cách Nga, tài năng Nga.
Hình tượng của Xtalin càng nổi bật hơn trong Cuộc chiến vì Mátxcơva khi thể hiện vai trò lãnh đạo tối cao của ông. Xtalin quán xuyến tất cả các công việc. Vấn đề sản xuất xe tăng, máy bay, súng tiểu liên; vấn đề sơ tán dân cư và một số cơ quan Chính phủ khỏi Mátxcơva, sơ tán thi hài Lênin...đều được ông suy nghĩ, ra chỉ thị giải quyết. Rồi chiến lược đánh lui quân Đức bằng ba giai đoạn: cầm cự, tiêu hao sinh lực địch, sau cùng chuyển sang tổng phản công. Đặc biệt, việc tổ chức Lễ kỷ niệm cách mạng tháng Mười và duyệt binh trên quảng trường Đỏ, với vai trò của Xtalin đã cổ vũ niềm tin thắng lợi của nhân dân Liên Xô. Có thể nói, hình tượng nghệ thuật của Xtalin trong Cuộc chiến vì Mátxcơva được thể hiện rất thành công.
Như lịch sử ghi nhận, Xtalin không thích ngồi và chúng ta đã thấy, trong Cuộc chiến vì Mátxcơva, Xtalin rất ít khi ngồi. Ông thường đi đi lại lại trong phòng họp, tay cầm chiếc tẩu thuốc. Ông yêu cầu từng thành viên báo cáo công việc. Ông giao việc rất chi tiết, rõ ràng, ngắn gọn. Cử chỉ của ông tỏ ra khoan thai, phong thái điềm tĩnh. Đôi khi ông nổi nóng. Còn trong Phong tỏa, xem ra việc thể hiện phong thái của Xtalin có khác. Ông hay ngồi trao đổi công việc. Cảnh hoạt động của Xtalin không có nhiều trong phim và sự lãnh đạo của ông tỏ ra không sắc sảo như trong Cuộc chiến vì Mátxcơva.
Thời gian đã lùi rất xa. Suy nghĩ về cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại là suy nghĩ về sự hy sinh vô bờ bến của nhân dân Liên Xô; cũng là suy nghĩ về vai trò nổi bật của Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô, trong đó có Xtalin và Giucốp. Hai bộ phim Phong tỏa và Cuộc chiến vì Mátxcơva cho chúng ta một góc nhìn nghệ thuật về hai nhân vật lịch sử nổi tiếng: Xtalin và Giucốp. Thông qua hai hình tượng nghệ thuật đó, chúng ta càng khâm phục con người Nga, tính cách Nga, tài năng Nga. Dù có điều gì chăng nữa, lịch sử vẫn là lịch sử. Và như thế, hình tượng nghệ thuật của Xtalin và Giucốp vẫn luôn luôn hấp dẫn các thế hệ chúng ta, không chỉ trong phim ảnh.
Lê Mai
